Η θεσμική κρίση
(ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2005 - ÔÅÕ×ÏÓ 29)
Ιωάννης Μανωλεδάκης
Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ.
Οι θεσμοί θίγονται όταν υπάρχουν επίορκοι λειτουργοί που τους διαβρώνουν με τη συμπεριφορά τους και όχι όταν αποκαλύπτεται αυτή η συμπεριφορά, οπότε ενισχύεται η κοινωνική πίεση για κάθαρση
Ο πρόσφατος θόρυβος σχετικά μετά «κυκλώματα» στο χώρο της δικαιοσύνης έδειξε πως η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Οδηγείται κανείς στην απαισιόδοξη αυτή διαπίστωση από τα εξής, κυρίως, δεδομένα:
α) Η διαφθορά ή, έστω, οι καταγγελίες για διαφθορά δεν περιορίζονται στη διοίκηση και τις υπηρεσίες της, αλλά επεκτείνονται και στους ελεγκτικούς μηχανισμούς του κράτους, που θεσμικά έχουν ακριβώς προορισμό την καταστολή της διαφθοράς και την εξασφάλιση της νομιμότητας. Όταν τα νοσηρά φαινόμενα της συναλλαγής, της εξαγοράς συνειδήσεων, της παράβασης καθήκοντος «αγγίζουν» το χώρο των κριτών της κοινωνίας, όπου λειτουργικά πρέπει να βρίσκονται τα κοινωνικά «αντισώματα» κατά της φθοράς, η γενίκευση της νοσηρότητας αποτελεί αναπόδραστη συνέπεια.
β) Βασική αντίδραση των αρμοδίων στις καταγγελίες δεν πρέπει να είναι η υπόμνηση προς τους καταγγέλλοντες ότι η δημοσιοποίηση των νοσηρών φαινομένων θίγει το κύρος των θεσμών και ότι, συνεπώς, το θέμα πρέπει να κλείσει εδώ και να επιληφθούν τα αρμόδια όργανα με μυστικές ανακρίσεις. Η αντίδραση αυτή θα ήταν εσφαλμένη και επιζήμια και θα έδειχνε, στην καλύτερη περίπτωση, ότι οι διεπόμενοι από αυτή τη νοοτροπία δεν έχουν αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος. Οι θεσμοί θίγονται όταν υπάρχουν επίορκοι λειτουργοί που τους διαβρώνουν με τη συμπεριφορά τους και όχι όταν αποκαλύπτεται αυτή η συμπεριφορά, οπότε ενισχύεται η κοινωνική πίεση για κάθαρση. Η αποκάλυψη καθίσταται δυστυχώς αναγκαία όταν μάλιστα τα αρμόδια όργανα με τις (μυστικές) υπηρεσιακές τους ενέργειες δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα.
γ) Η αντίδραση κατά της διαφθοράς στον ευαίσθητο χώρο των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους προέρχεται ανορθόδοξα από εξωθεσμικούς παράγοντες και εκδηλώνεται με ανορθόδοξες (τηλεοπτικές) διαδικασίες. Αυτό δυστυχώς συμβαίνει γιατί τα θεσμικά και επίσημα όργανα του κράτους είτε κώφευσαν στις καταγγελίες είτε δεν ενήργησαν αποτελεσματικά. Οπότε οι θεσμικά αναρμόδιοι «παίρνουν το νόμο στα χέρια τους». Πρόκειται για νοσηρό φαινόμενο, που δείχνει πως οι επικεφαλής των ελεγκτικών μηχανισμών είτε δεν έδωσαν την πρέπουσα σημασία στα φαινόμενα διαφθοράς του χώρου τους, είτε λειτούργησαν γραφειοκρατικά και χωρίς τόλμη σε ό,τι αφορά την αντιμετώπισή τους.
δ) Η δικαιολογία ότι πρόκειται για «μεμονωμένα κρούσματα» και ότι ο χώρος των λειτουργών της πολιτείας είναι στο μεγαλύτερο μέρος του υγιής αποτελεί λογικοφανή αντίδραση, που είναι όμως ουσιαστικά εσφαλμένη και οδηγεί σε επικίνδυνο εφησυχασμό. Η σηψαιμία μπορεί να προέλθει και από μικρό σε έκταση τραύμα του σώματος, αν δεν γίνει έγκαιρη απολύμανση. Η διαφθορά αποτελεί μολυσματική κοινωνική νόσο.
Η αντίδραση πρέπει να προέλθει από τους ίδιους τους λειτουργούς της πολιτείας, που είναι υγιείς. Όχι με τάση συγκάλυψης, ή συντεχνιακή νοοτροπία, ούτε όμως και με προσφυγή σε μέτρα πανικού, που εκδηλώνεται με αυστηρές και άδικες κρίσεις προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν υπόνοιες διαφθοράς. Η άδικη κρίση είναι χειρότερη και από τη διαφθορά γιατί σκοτώνει το δίκαιο γρηγορότερα, αναιρώντας άμεσα το λόγο της ύπαρξής του.
